Tìm hiểu về Shogi: Luật chơi, lịch sử và văn hóa

Bạn đã từng nghe tới "cờ Shogi" của Nhật Bản? Shogi là một trò chơi cờ truyền thống. Thời gian gần đây, cờ shogi đợt nhiên nổi lên như một xu hướng mới tại Nhật Bản. Nguyên nhân được cho là có ảnh hưởng lớn từ Sota Fujii, cờ thủ shogi chuyên nghiệp trẻ nhất lịch sử, đã dành được số ván thắng kỉ lục và đạt được tám danh hiệu danh giá nhất. Ngày càng có nhiều học sinh tiểu học chọn shogi làm môn tự chọn. Ngoài việc rèn luyện tư duy đón trước các nước đi của đối thủ, shogi còn hấp dẫn người chơi vì người chơi có thể hiểu hơn về nét văn hóa tôn trọng đối phương của Nhật Bản. Bài viết này sẽ giới thiệu sơ lược về luật chơi và lịch sử của cờ shogi, và các điểm du lịch có liên quan đến cờ shogi.

Luật chơi cờ shogi ở Nhật Bản

Shogi là một trò chơi cờ dành cho 2 người. Trên bàn cờ shogi gồm 9×9 = 81 ô vuông, mỗi người chơi sẽ có 20 mảnh, tổng cộng 40 "quân cờ" xếp theo hàng để bắt đầu trò chơi. Quân cờ được chia làm 8 loại (tốt, hương xa, mã, ngân tướng, kim tướng, tượng, xe và vua). Bắt đầu trò chơi, 2 bên sẽ lần lượt di chuyển các quân cờ của mình. Trò chơi kết thúc khi một bên ăn được quân cờ mạnh nhất, Vua, của bên còn lại và dành được chiến thắng.

Ví dụ về cách đi của các quân cờ

Tốt

Chỉ được đi 1 ô về phía trước.

Mã

Có thể đi tới bất kì ô nào theo hướng dọc hoặc ngang.

Vua

Có thể di chuyển 1 ô theo mọi hướng.

Như vậy, mỗi quân có quy tắc di chuyển riêng biệt. Việc sử dụng quân cờ nào để tấn công hay phòng thủ, hay bố trí các quân cờ xoay quanh vua để củng cố phòng thủ (gọi là "vây"), đều cần phải cân nhắc chiến lược dựa trên thế cân bằng giữa tấn công và phòng thủ.

Chiếu tướng trong Shogi

Tiếp theo, "chiếu tướng" là khi bạn có thể bắt được vua của đối phương nếu đối thủ không có hành động nào.

Khi bạn "chiếu tướng", đối thủ sẽ cần chạy trốn hoặc cảm trở. Nếu thực hiện việc này liên tục đến lúc đối thủ không có cách nào thoát được nữa được gọi là "chiếu bí".

Việc luyện tập chiếu bí quân vua của đối phương liên tục là mấu chốt để cải thiện kỹ năng shogi.

Mục tiêu cuối cùng của cờ shogi là bắt được vua của đối phương. Dù có mất bao nhiêu quân cờ khác đi nữa, chỉ cần bắt được quân vua của đối phương thì sẽ giành chiến thắng cuối cùng. Dù bạn đang có thê tấn công áp đảo, nếu lơ là việc bảo về quân vua thì vẫn có thể thua trong chớp mắt, đây cũng là 1 điểm hấp dẫn của cờ shogi.

Cờ shogi rất coi trọng cách ưng xử và các lễ nghi

Khi bắt đầu một trấn cờ shogi

Đa phần các bộ môn truyền thống của Nhật Bản, như nhu đạo, đều có các lễ nghi khi bắt đầu và khi kết thúc. Cờ Shogi cũng coi trọng cách ứng xử và tính lễ nghi. Khởi đầu một ván cờ shogi, 2 bên sẽ cùng nói "xin hãy giúp đỡ" với đối phương để bắt đầu trận đấu.

Khi nhận ra mình ở thế thua

Có một lễ nghi đặc trưng của cờ shogi vào cuối ván cờ, khi trận đấu kết thúc. Đó là khi một người chơi nhận thấy mình ở thế thua và lên tiếng, "Tôi đã thua." để thừa nhận mình đã thua ván này. Hành động này được gọi là "đầu hàng".

Mỗi ván cờ là 1 trận đấu 1 chọi 1 nghiêm túc, dù thắng hay thua thì cũng đều là do bản thân chịu trách nhiệm.

Khi bạn chấp nhận kết quả của trận đấu, cũng là thừa nhận thực tế rằng đối thủ mạnh hơn bạn và nói "Tôi đã thua" với mong muốn có thể chơi shogi tốt hơn trong ván tiếp theo.

Khi giành chiến thắng

Mặt khác, bên chiến thắng cũng không thể hiện niềm vui bằng một nụ cười hay các hành động ăn mừng chiến thắng. Họ chỉ nói "Cảm ơn" và dành một chút thời gian để hồi tưởng lại dư âm của ván đấu. Vù vậy, kể cả trong các trận đấu chuyên nghiệp chính thức, chỉ nhìn vào biểu cảm và cử chỉ sau khi kết thúc ván đấu, sẽ khó mà biết được ai là người chiến thắng.

Một ván cờ shogi là cuộc gặp gỡ độc nhất. Phải có đối thủ cùng chiến đấu, bạn mới có cơ hội phân thắng bại.

Hãy biết ơn vì đối phương đã cùng chiến đấu hết mình với mình.

Đây là thái độ tôn trọng người khác mà người dân Nhật Bản đã trân trọng và bảo vệ từ xa xưa.

Lịch sử của Shogi ở Nhật Bản

Nguyên gốc của cờ shogi: "Chaturanga" 

Cờ Shogi đã tới Nhật Bản khi nào, từ đâu, ai đã hoàn thiện luật chơi như hiện tại, v.v, còn nhiều điều chưa biết rõ. Tuy nhiên, nguồn gốc của shogi được cho là bắt nguồn từ trò "chaturanga" của Ấn Độ cổ đại.

Xưa kia, có một nhà vua luôn đắm chìm trong chiến trận. Một nhà sư đã đề nghị nhà vua tìm một đam mê khác ngoài chiến tranh, và thứ được đề xuất được cho rằng chính là trò Chaturanga.

Chaturanga sau đó đã phổ biến khắp thế giới và có hơn 100  biến thể khác nhau. Cờ vua châu Âu, cờ Shang-Chi Trung Quốc và cờ Makruk ở Thái Lan đều có nguồn gốc từ Chaturanga, và có sự phát triển tương tự với shogi.

Trong số các trò chơi bắt nguồn từ Chaturanga trên khắp thế giới, cờ Shogi có những quy tắc thú vị hết sức đặc trưng.

Đó là, "quân cờ lấy được từ đối thủ có thể dùng như quân của mình".

Điều này dẫn dến việc đa dang hóa cách đi cờ, khiến cho việc đoàn trước nước đi của đối phương trở nên khóa khăn hơn. Hơn nữa, càng về cuối số lượng quân cờ mỗi bên nắm giữ sẽ tăng lên, sức tấn công và phòng thủ cũng tăng, trận chiến càng trở nên khốc liệt hơn.

Shogi từng là trò giải trí của tầng lớp thượng lưu

Năm 1993, tại chùa Kofukuji ở tỉnh Nara, quân cờ Shogi lấu đời nhất Nhật Bản đã được phát hiện.

Quân cờ này có niên đại từ khoảng năm 1058 (thời Heian). Nó có hình ngũ giác như các quân cờ shogi ngày nay, và cũng có khắc chữ kanji như hiện tại. Vào thời đó, chỉ những người tầng lớp thượng lưu như hoàng đế và tầng lớp quý tộc mới biết đọc chữ, vì vậy người ta cho rằng cờ shogi là hình thức giải trí được lan truyền trong tầng lớp có địa vị cao.

Trong thời Edo, Tokugawa Ieyasu là một người đam mê shogi, vì vậy ông đã cấp bổng lộc cho những cờ thủ shogi. Những cờ thủ này có nhiệm vụ tham gia vào các nghi lễ và sự kiện của gia tộc Tokugawa, và mỗi năm 1 laafn sẽ chơi cờ shogi trước mặt Tướng quân (người đứng đầu Mạc phủ Edo). Một trong những người được Ieyasu cấp bổng lộc là Ohashi Sokatsu (1555~1634). Sau đó, gia tộc gốc Ohashi, gia tộc nhánh Ohashi và gia tộc Ito trở thành những fia tộc shogi được Mạc phủ bảo trợ, những người chơi shogi giỏi nhất thời đó được trao cho danh hiệu "Meijin" có thể truyền lại cho thế hệ sau.

Shogi phổ cập tới người dân thông qua "báo chí"

Với sự sụp đổ của Mạc phủ Edo và thời đại Minh Trị, sự phổ biến của shogi bắt đầu giảm.

Vào thời điểm đó, "báo chí" đã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ cho văn hóa cờ shogi. Báo Asahi đã đăng các thế cờ shogi của Ohashi Sokei và các ván cờ trong chuyên mục cờ shogi, giúp người dân tiếp xúc với cờ shogi dưới dạng như một trò giải đố. Bên cạnh đó, nhờ vào nõo lực của báo chí trong việc truyền tải văn hóa cờ shogi, tám danh hiệu lớn đã được hình thành và tồn tại cho đến ngày nay. Danh hiệu "Meijin" vốn được nhận theo hình thức cha truyền con nối ở thời Edo, giờ đây đã được quyết định bầng thực lực.

8 danh hiệu lớn trong cờ shogi

Trong số các giải đấu (giải Cờ Shogi) có sự tham gia của các cờ thủ chuyên nghiệp, có tám giải đấu được đánh giá cao, và người chiến thắng những giải này sẽ được giữ danh hiệu. Trong thời điểm hiện tại, có 8 giải đấu danh hiệu  ("Long Vương Chiến", "Danh Nhân Chiến", "Vương Vị Chiến", "Vương Tọa Chiến", "Kì Vương Chiến", "Duệ Vương Chiến", "Vương Tướng Chiến" và "Kỳ Thánh Chiến").

Trong mỗi giải đấu, người giữ danh hiệu của năm trước đó và người thách đấu đã vượt qua vòng loại sẽ tham gia vào 1 ván BO5 (5 trận thắng 3) hoặc BO7 (7 trận thắng 4), người chiến thắng nhiều hơn sẽ nhận được danh hiệu.

Trong số tám danh hiệu lớn, hai danh hiệu được đánh giá cao nhất trong thế giới shogi là Danh Nhân Chiến và Long Vương Chiến.

Trong số đó, vòng sơ loại của Danh Nhân chiến là giải đấu xếp hạng dành cho những người chơi shogi chuyên nghiệp, các cờ thủ chuyên nghiệp được chia thành năm hạng: hạng C cấp 2, hạn C cấp 1, hạng B cấp 2, hạng B cấp 1 và hạng A. Người chơi sẽ thi đấu theo thể thức vòng tròn theo từng hạng, một số kỳ thủ đứng đầu mỗi hạng sẽ được thăng cấp. Người thách đấu danh hiện Danh Nhân sẽ được chọn trong 10 người đã lên hạng A. Để trở thành một Danh Nhân, kì thủ cần bắt đầu từ hạng C cấp 2 sau khi lên chuyên nghiệp, và mất ít nhất 5 năm để lên hạng A, đó là 1 con đường đầy thử thách. 

Những địa điểm nổi tiếng về shogi ở Nhật Bản

Thành phố Tendo, Yamagata

Thành phố Tendo, tỉnh Yamagata được biết đến là nơi sản xuất quân cờ shogi số một tại Nhật Bản. Vào cuối thời kì Edo, Tendo Oda đã thúc đẩy sản xuất quân cờ, nhằm hỗ trợ công việc cho các samurai đang gặp khó khăn trong cuộc sống, từ đó mở ra nganh sản xuất này. Các quân cờ  shogi của Tendo được đánh giá cao về chất lượng, và đã được công nhận là sản phẩm thủ công truyền thống cấp quốc gia vào năm 1996. Thành phố Tendo đang thúc đẩy phát triển đô thị tập trung vào cờ shogi.

Hàng năm vào tuần thứ hai của tháng Tư, "Lễ hội hoa anh đào Tendo - Giải đấu cờ Shogi Người" được tổ chức tại Công viên trên đỉnh núi Maizuru.

Những người mặc áo giáp và kimono trở thành các quân cờ, và được các kỳ thủ chuyên nghiệp chỉ huy để tiến hành trận đấu.Tương truyền trước đây Toyotomi Hideyoshi cũng từng tổ chức trận đấu shogi tương tự, thu hút rất đông người hâm mộ shogi đến xem hàng năm. Ngoài ra, trên con đường chính phía trước nhà ga, các thế cờ shogi được bày trên vỉa hè hay dán trên cột điện, hình ảnh các quân cờ shogi cũng xuất hiện ở khắp nơi kể cả hộp thư hay nắp hố ga, khiến thành phố tràn ngập bầu không khí shogi.

Thành phố Seto, tỉnh Aichi

Thành phố Seto, tỉnh Aichi được biết đến là thành phố quê hương của người nắm giữ 7 danh hiệu Sota Fujii (tính đến tháng 10/2024). Sota Fujii trở thành vận động viên shogi chuyên nghiệp trẻ nhất trong lịch sử (14 tuổi 2 tháng), và kể từ khi ra mắt, anh đã thắng 29 trận liên tiếp, phá vỡ kỷ lục chuỗi thắng. Tiếp đó, anh cũng là người trẻ nhất dành danh hiệu Danh Nhân Chiến trong lịch sử (20 tuổi 10 tháng) và vào năm 2023, anh đã lập thêm nhiều kỷ lục, trong đó có cả việc là người đầu tiên giành được cả 8 danh hiệu lớn.

Phố mua sắm Ginza-dori

Khu phố nổi tiếng với việc bán các sản phẩm ủng hộ Sota Fujii, với hình hộp bàn cờ shogi được vẽ trên các tầm rèm quảng cáo treo trên vòm khu phố.

Kawamura Yaga Sakae

Một cửa hàng bánh kẹo Nhật Bản có lịch sử hơn 160 năm. Đặc sản của cửa hàng là " Quân xe rỗng" với bột đậu trắng, được yêu thích như một lá bùa chiến thắng ăn được.

Trung tâm thông tin du lịch Seto

Nơi bán hàng hóa liên quan đến Sota Fujii. Thành phố Seto vốn nổi tiếng từ thời Heian với đồ gốm, còn được xem như nơi tiên phong cho đồ gốm, đồ gốm được sản xuất tại Nhật Bản đôi khi được gọi là "Setomono". Trung tâm thông tin du lịch này cũng bán các quân cờ shogi làm từ Setomono.

Trong những năm gần đây, shogi đã trở thành xu hướng ở Nhật Bản. Shogi cũng được đánh giá cao về tiềm năng giáo dục của nó, còn có xu hướng đưa shogi thành môn học tự chọn ở các trường tiểu học. Môn học này sẽ giúp rèn luyện sức mạnh tinh thần để thấu hiểu bản thân, đối mặt với thất bại, và trau dồi ý thức tôn trọng và biết ơn đối phương.

Khi đến thăm Nhật Bản, hãy thử sức với các sự kiện cờ shogi trên khắp Nhật Bản. Thông qua shogi, bạn chắc chắn sẽ hiểu thêm về sức quyến rũ của Nhật Bản.

thư mục

• "Thời đại của Sota Fujii" (Asahi Bunko)
• "Shogi với vai trò giáo dục" (Kodansha Gendai Shinsho)
• "400 năm lịch sử Shogi" (Mynavi Shinsho)
• "Vì sao quân tốt có thể thành quân Kim tướng" (Báo ảnh Shonen)
• "Shogi-SHOGI-" (Ban Văn hóa)