Những sản phẩm thủ công truyền thống từ tre ở Nhật Bản – Các vùng sản xuất tiêu biểu và lịch sử

Sản phẩm thủ công làm từ tre, song song với các sản phẩm gỗ truyền thống của Nhật Bản, là những sản phẩm được tạo ra chủ yếu từ tre. Ở Nhật, giống như gỗ, tre từ xưa đã được ứng dụng rộng rãi. Ví dụ, tre được dùng để sản xuất các đồ dùng trong sinh hoạt hàng ngày, đồ dùng nông nghiệp, dụng cụ cho trà đạo và nghệ thuật cắm hoa, cùng nhiều sản phẩm khác. Bài viết này sẽ giới thiệu về sản phẩm từ tre, từ lịch sử cho đến những tác phẩm thủ công được truyền lại cho đến ngày nay. Hãy cùng khám phá thế giới của sản phẩm từ tre, một thế giới phát triển qua các kỹ thuật và lịch sử độc đáo của Nhật Bản.

🚅 Đặt vé tàu cao tốc Shinkansen qua NAVITIME Travel! 👉Tại đây

※ Nếu bạn mua hoặc đặt chỗ cho các sản phẩm được giới thiệu trong bài viết, một phần doanh thu có thể được hoàn lại cho FUN! JAPAN.

Sản phẩm từ tre của Nhật Bản: Lịch sử và Định nghĩa

Những sản phẩm thủ công truyền thống làm từ tre được gọi là “sản phẩm từ tre”. Ở Nhật, từ xưa đã được ban cho nguồn nguyên liệu tre phong phú, do đó nhiều sản phẩm làm từ tre đã được tạo ra qua các thời kỳ. Một số hiện vật cổ thậm chí được khai quật từ các di tích thời Jomon. Công nghệ sản xuất sản phẩm từ tre phát triển mạnh mẽ từ thời Nara khi các kỹ thuật được nhập khẩu từ Trung Hoa. Sau đó, cùng với sự phát triển của trà đạo, nghệ thuật cắm hoa và các lĩnh vực khác, sản phẩm từ tre đã tiến hóa theo hướng độc đáo của Nhật Bản.

Các kỹ thuật sản xuất này đều tận dụng tối đa đặc tính của tre. Ví dụ, vì tre dễ chia theo chiều dọc nên người ta có thể dệt bằng cách sử dụng những que tre mảnh được tỉa nhỏ; hay tận dụng tính đàn hồi cao, dễ uốn cong nhưng không dễ gãy để chế tạo cần câu và cung tên. Sản phẩm từ tre được truyền lại đến ngày nay như những tác phẩm thủ công kết hợp giữa vẻ đẹp và tính thực dụng.

Các sản phẩm từ tre đa dạng: Nghệ thuật chế tác tre

Thủ công tre Katsuyama (Tỉnh Okayama)

Thủ công tre Katsuyama là một nghệ thuật truyền thống được truyền lại tại thành phố Maniwa, tỉnh Okayama, sử dụng loại tre Madake làm nguyên liệu chính. Nguồn gốc của nghệ thuật này bắt đầu từ đầu thế kỷ 19. Điểm đặc trưng của nó là tạo ra các sản phẩm chú trọng đến tính thực dụng. Những sản phẩm tiêu biểu bao gồm:“Souke” ※1“Mesizouke” ※2“Mizouke” ※3“Komeagezouke” ※4

Với thiết kế mộc mạc nhưng vẫn toát lên sức hút, vẻ tự nhiên của tre hài hòa với mọi không gian bàn ăn, dù là phong cách truyền thống hay hiện đại. Sản phẩm có thể được ứng dụng làm bình hoa, đồ treo tường và ở nhiều không gian khác, đồng thời nổi bật nhờ độ bền và khả năng sử dụng lâu dài, rất phù hợp với cuộc sống hiện đại.

※1: Rổ dệt từ tre dùng trong sinh hoạt hàng ngày hoặc công việc nông nghiệp.

※2: Rổ được treo dưới mái hiên để giữ cho cơm đã nấu không bị hỏng.

※3: Rổ dùng để vận chuyển rau quả.

※4: Rổ dùng để ráo nước sau khi rửa gạo.

👉Mua "Đồ thủ công bằng tre Katsuyama" (Yahoo! Mua sắm) 

Thủ công tre Beppu (Tỉnh Oita)

Thủ công tre Beppu bắt nguồn từ việc sản xuất rổ buôn bán vào thời kỳ Muromachi, và trong thời Edo, cùng với sự phát triển của suối nước nóng Beppu ở tỉnh Oita, sản phẩm này đã được sử dụng rộng rãi như những vật dụng nhà bếp cho du khách suối nước nóng. Vào cuối thời Minh Trị, “Trường Đào tạo Công nghiệp Beppu – Ngành làm giỏ tre” được thành lập, từ đó đà phát triển công nghệ tăng nhanh dẫn đến tình trạng hiện nay. Nguyên liệu chủ yếu là tre Madake sản xuất tại Oita, và tùy theo mục đích sử dụng, còn có thêm tre Hachiku và tre Kurochiku. Dựa trên tám kỹ thuật cơ bản, có hơn 400 mẫu dệt tổ hợp, tạo nên những thiết kế đẹp mắt tận dụng tối đa độ dẻo và độ bền của tre. Những mối dệt tinh xảo bằng tay càng làm tăng giá trị của các sản phẩm như bộ trà hay bình hoa, và nhờ tính ứng dụng cao, sản phẩm này vẫn là một ngành nghề truyền thống tiêu biểu của Oita.

👉 Mua "Đồ thủ công tre Beppu" (Yahoo! Mua sắm)

Thủ công tre Sen-Suji Suruga (Tỉnh Shizuoka)

Thủ công tre Sen-Suji Suruga chủ yếu sử dụng các loại tre Nigatake và Mōsōchiku. Vào khoảng giữa thế kỷ 19, khi một samurai của lãnh địa Okazaki – người có tay nghề làm tre – đến thăm vùng Suruga, kỹ thuật của họ đã được truyền bá. Các thanh tre mảnh được tỉa dọc theo chiều dài, gọi là “maruhigo”, được dệt vào vòng tre để tạo ra các sản phẩm thủ công đa dạng như bình hoa, giỏ trưng bày, đế trà, v.v. Tên gọi “sen-suji” thể hiện độ mảnh mai của các thanh tre, nghĩa là có thể xếp 1000 thanh tre mảnh trên một tấm tatami rộng khoảng 90cm. Toàn bộ quy trình, từ làm que tre đến lắp ráp, đều do gần như một người thợ thủ công đảm nhiệm. Sự nhẹ nhàng độc đáo và đường cong duyên dáng của sản phẩm là minh chứng cho sự tinh xảo của nghệ thuật làm tre Nhật Bản.

👉 Mua "Suruga Bamboo Sensuji Craft" (Yahoo! Mua sắm) 

Các sản phẩm từ tre đa dạng: Cần câu

Cần câu Edo-Wa (Từ Tokyo)

Cần câu Edo-Wa là một cần câu bằng tre ra đời vào giữa thời Edo và sau đó được chế tác đến mức nghệ thuật. Trong bối cảnh văn hóa câu cá trên biển và sông suối phát triển mạnh mẽ, cần câu đã được cải tiến để đáp ứng nhu cầu đa dạng của ngư dân. Đặc điểm nổi bật là tính dễ sử dụng phù hợp với từng loại cá và địa điểm câu khác nhau, kết hợp với lớp sơn mài tạo nên vẻ đẹp tinh tế. Nguyên liệu sử dụng là các loại tre tự nhiên như Hoteitake, Hachiku, Yadake, Madake được lựa chọn kỹ càng và sấy khô qua nhiều năm. Qua các công đoạn như uốn, nối, cuộn chỉ và sơn, mỗi chiếc cần câu được hoàn thiện tỉ mỉ. Sự kết hợp giữa tính thực dụng và vẻ đẹp của cần câu Edo-Wa không chỉ làm tăng giá trị của dụng cụ câu mà còn thể hiện tài năng của các nghệ nhân Nhật Bản.

Cần câu Kishu-Hera (Tỉnh Wakayama)

Cần câu Kishu-Hera là cần câu bằng tre chuyên dùng cho việc câu cá Herafuna, là sản phẩm thủ công truyền thống đòi hỏi tay nghề cao trong quá trình sản xuất. Kỹ thuật sản xuất được xác lập vào những năm 1870–1880 tại thành phố Osaka, nhưng sự phát triển mạnh mẽ lại đến từ thành phố Hashimoto, tỉnh Wakayama – gần với vùng sản xuất tre Takano (tre Suzu). Làn sóng câu cá Herafuna vào đầu thời kỳ Showa đã giúp cần câu Kishu-Hera trở nên phổ biến trên toàn quốc và được nhiều ngư dân yêu thích. Điểm đặc trưng của sản phẩm là việc kết nối 3 đến 5 thanh tre dài khoảng 90cm, với đầu cần được mài thành hình nón và tay cầm được thiết kế dày hơn. Quy trình sản xuất kéo dài tới 12 công đoạn, từ sấy khô tre đến sơn mài, tất cả đều được thực hiện bằng tay, qua đó tạo nên những chiếc cần câu được hoàn thiện một cách tỉ mỉ.

Các sản phẩm từ tre đa dạng: Ô, Đồ đựng, Cung và các sản phẩm khác

Ô truyền thống Gifu (Tỉnh Gifu)

Trong thời Edo, có rất nhiều võ sĩ cấp thấp có thu nhập khiêm tốn, và một trong những công việc làm thêm của họ là sản xuất ô truyền thống Gifu. Hơn nữa, nhờ nguồn nguyên liệu quý như giấy washi được sản xuất tại vùng lưu vực sông Nagara chảy qua thành phố Gifu, cùng với tre và dầu mè chất lượng cao, từ thời Edo trở đi, Gifu đã phát triển mạnh mẽ về sản xuất ô truyền thống. Một đặc điểm nổi bật của ô Gifu là cấu trúc “hosomono”, cho phép khi gấp lại, chiếc ô gọn nhẹ và duyên dáng. Quy trình sản xuất được chia thành nhiều công đoạn chuyên môn: từ việc buộc khung tre bằng sợi chỉ, dán giấy washi, đến xử lý bằng dầu, sơn và phơi khô dưới ánh nắng. Ngoài ô mưa và ô nắng, còn có các mẫu thiết kế đa dạng như ô dùng trong múa, ô cho các buổi picnic ngoài trời, thể hiện sự kết hợp giữa tính năng và vẻ đẹp của sản phẩm thủ công truyền thống.

Màn che Kongo Osaka (Tỉnh Osaka)

Màn che Kongo Osaka là sản phẩm thủ công truyền thống phát triển quanh khu vực thành phố Tondabayashi, tỉnh Osaka. Sản phẩm có nguồn gốc từ “misu” – tấm màn được sử dụng trong cung đình thời Heian để phân chia không gian và trang trí; tấm màn này còn được nhắc đến trong tác phẩm văn học cổ đại “Genji Monogatari”. Nguyên liệu làm ra sản phẩm là tre thật tự nhiên mọc dưới chân núi Kongo ở vùng biên giới giữa Osaka và Nara. Qua quy trình tạo ra những que tre chất lượng, sau đó được dệt và hoàn thiện, màn che Kongo không chỉ thể hiện vẻ đẹp tự nhiên của tre, tạo nên không gian mang đậm phong cách truyền thống Nhật Bản, mà còn có tính thực dụng như là vật ngăn cách trong nhà hoặc che nắng.

Bộ trà cao Sơn (Tỉnh Nara)

Bộ trà cao Sơn được sản xuất tại thành phố Ikoma, tỉnh Nara, có nguồn gốc từ giữa thời Muromachi khi con trai của chủ tướng lâu đài Takayama được người sáng lập trà đạo, Murata Tamako, giao nhiệm vụ chế tác. Phương pháp sản xuất được giữ bí truyền trong gia tộc chủ tướng lâu đài và sau đó được truyền đạt cho 16 người hộ tống, khiến cho cao Sơn ở Ikoma trở thành địa điểm sản xuất độc quyền trên toàn quốc. Nhân tiện, “Chasen” là một trong những dụng cụ được sử dụng trong trà đạo khi pha trà. Bộ sản phẩm này có hơn 120 loại chasen với hình dạng và số lượng lông khác nhau tùy theo trường phái và mục đích sử dụng. Tất cả các công đoạn đều được thực hiện bằng tay, với sự tinh xảo trong cách tỉa tre tạo nên những biến đổi tinh tế trong hương vị của trà.

👉 Mua "Takayama Chatake" (Yahoo! Mua sắm) 

Cung lớn Miyakonojo (Tỉnh Miyazaki)

Cung lớn Miyakonojo được sản xuất xung quanh thành phố Miyakonojo, tỉnh Miyazaki, là cây cung tre truyền thống đã được sản xuất từ thời Edo. Nguyên liệu sử dụng là tre Madake và tre Haze đặc trưng của Miyakonojo. Quy trình sản xuất gồm hơn 200 công đoạn, do một nghệ nhân – được gọi là “thợ làm cung” – tự tay hoàn thiện từng chiếc. Đầu thời kỳ Showa, sản phẩm đã mở rộng thị trường sang Đông Á và trở thành vùng sản xuất chính, dù từng có thời kỳ suy giảm nhưng hiện nay Miyakonojo vẫn là địa điểm duy nhất sản xuất tới 90% cây cung tre của Nhật Bản. Cung lớn Miyakonojo, với tay nghề tinh xảo của nghệ nhân, là kiệt tác biểu tượng của truyền thống và vẻ đẹp trong văn hóa cung đạo Nhật Bản.

👉 Mua "Miyakojo Daiyu" (Yahoo! Mua sắm)