Nhật Bản được biết đến là một trong những quốc gia ẩm thực hàng đầu thế giới, nơi không chỉ có thể thưởng thức các món ăn ngon tại vô số nhà hàng đa dạng, mà còn dễ dàng mua hộp bữa ăn sẵn hoặc đồ chế biến tại các cửa hàng tiện lợi. Siêu thị cũng cung cấp nguyên liệu tươi ngon, chất lượng cao, cho phép mọi người tận hưởng niềm vui nấu nướng tại nhà.
Tuy nhiên, Nhật Bản cũng nằm trong số những quốc gia có lượng lãng phí thực phẩm cao trên thế giới. Theo dữ liệu do Bộ Nông, Lâm, Ngư nghiệp Nhật Bản công bố, mỗi năm quốc gia này thải bỏ khoảng 500 tấn thực phẩm. Tính trung bình, mỗi người dân Nhật Bản lãng phí khoảng 114g thực phẩm mỗi ngày, tương đương một bát cơm, và con số này lên đến khoảng 41kg mỗi năm.
Bài viết này sẽ đi sâu vào các nguyên nhân gây ra tình trạng lãng phí thực phẩm tại Nhật Bản và xem xét những nỗ lực của chính phủ, doanh nghiệp, cũng như người dân trong việc giải quyết vấn đề này.
Tình hình lãng phí thực phẩm tại Nhật Bản
Lãng phí thực phẩm ở Nhật Bản không chỉ đơn thuần xuất phát từ sự mất cân đối giữa cung và cầu mà còn liên quan đến nhiều yếu tố phức tạp. Các vấn đề cụ thể trong từng giai đoạn từ sản xuất, phân phối đến tiêu dùng là như thế nào ?
Nguyên nhân gây ra lãng phí thực phẩm
Giai đoạn sản xuất và phân phối
Trong giai đoạn sản xuất, những nông sản không đạt tiêu chuẩn về hình dạng hoặc kích thước thường bị loại bỏ dưới dạng "sản phẩm không đạt quy cách". Ngoài ra, các vấn đề trong quản lý nhiệt độ trong quá trình vận chuyển hoặc việc đóng gói không đảm bảo tiêu chuẩn cũng là nguyên nhân dẫn đến việc lãng phí thực phẩm. Một nguyên nhân khác là sự sai sót trong việc dự báo nhu cầu, khiến lượng thực phẩm sản xuất vượt mức cần thiết. Ở giai đoạn phân phối, việc quản lý không đúng hạn sử dụng (hạn tiêu dùng hoặc hạn sử dụng tốt nhất) cũng dẫn đến tình trạng lãng phí thực phẩm không hề nhỏ.
Ngành bán lẻ và dịch vụ ăn uống
Trong ngành bán lẻ và dịch vụ ăn uống, thực phẩm bị lãng phí chủ yếu xuất phát từ việc giữ trữ lượng hàng hóa lớn nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng hoặc cung cấp nhiều lựa chọn món ăn. Đặc biệt, tại các cửa hàng bán lẻ, tiêu chí "hình thức đẹp" và "độ tươi mới" của sản phẩm được đặt lên hàng đầu. Những sản phẩm có hình dạng không đẹp hoặc đã qua hạn bán thường nhanh chóng bị loại bỏ.
Trong ngành dịch vụ ăn uống, lượng lớn thực phẩm bị lãng phí sau khi chế biến, như thức ăn thừa trong các bữa tiệc buffet hoặc thực phẩm nấu sẵn không được tiêu thụ hết. Đây cũng là một trong những vấn đề lớn gây lãng phí thực phẩm.
Giai đoạn tiêu dùng
Ở cấp độ người tiêu dùng, việc mua sắm không có kế hoạch hoặc không quản lý tốt thực phẩm trong tủ lạnh thường dẫn đến tình trạng thực phẩm không được sử dụng hết và bị bỏ đi. Bên cạnh đó, việc thiếu hiểu biết về hạn sử dụng, như nhầm lẫn giữa "hạn sử dụng tốt nhất" và "hạn tiêu dùng", cũng là nguyên nhân khiến người tiêu dùng vứt bỏ thực phẩm vẫn còn ăn được. Ngoài ra, tâm lý mong muốn mọi thực phẩm phải đạt "chất lượng hoàn hảo" cũng là một yếu tố tâm lý khiến người tiêu dùng dễ dàng loại bỏ thực phẩm, từ đó làm trầm trọng thêm vấn đề lãng phí thực phẩm.
Những vấn đề do lãng phí thực phẩm gây ra
Vấn đề môi trường (Lãng phí tài nguyên và hiện tượng nóng lên toàn cầu)
Quá trình xử lý rác thải thực phẩm tiêu tốn một lượng lớn năng lượng và nước, dẫn đến lãng phí tài nguyên. Hơn nữa, khí metan và khí CO2 sinh ra từ việc chôn lấp hoặc đốt rác thực phẩm là một trong những nguyên nhân chính thúc đẩy hiện tượng nóng lên toàn cầu.
Tổn thất kinh tế
Trong ngành bán lẻ và dịch vụ ăn uống, chi phí cho hàng hóa tồn kho và việc xử lý rác thải thực phẩm trở thành gánh nặng tài chính đối với các doanh nghiệp. Đối với người tiêu dùng, số tiền phải chi trả cho những thực phẩm không sử dụng hết cũng là một tổn thất kinh tế đáng kể. Theo dữ liệu, lượng thực phẩm lãng phí từ một hộ gia đình mỗi năm tương đương khoảng 60.000 yên.
Bất bình đẳng xã hội
Trong khi các nước phát triển thải bỏ lượng lớn thực phẩm, các quốc gia đang phát triển lại có nhiều người phải đối mặt với tình trạng thiếu lương thực. Sự "chênh lệch lương thực" này tạo ra vòng luẩn quẩn của nghèo đói và nạn đói, làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng xã hội.
Suy giảm ý thức của người tiêu dùng
Việc không hiểu rõ sự khác biệt giữa "hạn sử dụng tốt nhất" và "hạn tiêu dùng" hoặc thiếu kiến thức về cách bảo quản thực phẩm đúng cách khi dư thừa là những nguyên nhân khiến rác thải thực phẩm gia tăng. Bên cạnh đó, thái độ coi nhẹ giá trị của thực phẩm và việc dễ dàng vứt bỏ những thực phẩm vẫn còn ăn được cũng là một vấn đề ý thức. Điều này có nguy cơ làm mất đi tinh thần "mottainai" (tiếc nuối khi lãng phí) và "trân trọng vật chất" vốn được xem là những giá trị truyền thống tốt đẹp trong thời gian dài.
Làm thế nào để giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm? Những vấn đề mà chúng ta cần nhận thức và giải quyết.
Bước đầu tiên để giảm lãng phí thực phẩm, trước tiên cần xác định các vấn đề về kinh tế, hệ thống và nhận thức của người tiêu dùng, sau đó thay đổi nhận thức và hành động thiết thực của cả nước từ cấp độ cá nhân.
Khía cạnh kinh tế
Lãng phí thực phẩm không chỉ gây tổn thất về giá trị thực phẩm mà còn bao gồm cả chi phí sản xuất và phân phối. Trong ngành bán lẻ và dịch vụ ăn uống, việc quản lý chuỗi cung ứng và áp dụng các công nghệ bảo quản hiện đại đều đòi hỏi chi phí đáng kể. Bên cạnh đó, việc triển khai các dịch vụ chia sẻ thực phẩm (food-sharing services) để kết nối thực phẩm thừa với người tiêu dùng theo cách bền vững về mặt kinh tế cũng là một thách thức cần giải quyết.
Các khía cạnh pháp lý và chính sách
Nhật Bản đã có những luật và chính sách nhằm thúc đẩy việc giảm thiểu lãng phí thực phẩm, nhưng cần có sự cải tiến mạnh mẽ hơn nữa. Chẳng hạn, Luật thúc đẩy giảm lãng phí thực phẩm ban hành năm 2019 kêu gọi sự hợp tác từ chính phủ, địa phương, doanh nghiệp và người tiêu dùng để giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, việc thực thi và kết quả cụ thể của luật này lại có sự khác biệt lớn giữa các khu vực. Ngoài ra, việc cải cách hệ thống ghi nhãn hạn sử dụng, cũng như cung cấp các ưu đãi thuế và trợ cấp cho các doanh nghiệp tham gia giảm thiểu lãng phí thực phẩm, là những biện pháp cần thiết trong việc cải thiện hệ thống pháp luật và chính sách.
Nhận thức của người tiêu dùng
Rau củ và trái cây không đạt chuẩn về hình dáng hoặc kích thước thường bị người tiêu dùng từ chối, mặc dù chúng hoàn toàn không có vấn đề về chất lượng hay hương vị. Ngoài ra, sự lo ngại thái quá đối với thực phẩm hết hạn sử dụng cũng là một trong những nguyên nhân chính gây ra lãng phí thực phẩm. Trên thực tế, hạn sử dụng (賞味期限) chỉ là khoảng thời gian mà thực phẩm được khuyến nghị dùng để đạt chất lượng tốt nhất, và nếu được bảo quản đúng cách, thực phẩm vẫn có thể an toàn để sử dụng ngay cả sau khi đã hết hạn. Do đó, cần thay đổi nhận thức rằng "hết hạn sử dụng = không an toàn" để giảm thiểu tình trạng này.
Nỗ lực của Chính phủ, các công ty và người tiêu dùng Nhật Bản nhằm giảm thất thoát thực phẩm
Việc giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm không thể đạt được trong ngày một ngày hai, nhưng nhờ những nỗ lực tích cực từ phía chính phủ, doanh nghiệp, và việc nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, xã hội Nhật Bản đang từng bước tiến gần hơn đến mục tiêu cải thiện tình trạng này.
Chính phủ đang làm gì
Chính phủ Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu lãng phí thực phẩm thông qua nhiều biện pháp đồng bộ. Trước hết, việc tăng cường các quy định pháp lý, như Luật Thúc đẩy Giảm lãng phí thực phẩm, không chỉ tạo cơ sở pháp lý mà còn thúc đẩy các hoạt động quyên góp thực phẩm cho các tổ chức như ngân hàng thực phẩm. Bên cạnh đó, chính phủ đã triển khai các chiến dịch truyền thông quy mô lớn để nâng cao nhận thức cộng đồng, đồng thời tích hợp giáo dục về vấn đề lãng phí thực phẩm vào chương trình học đường nhằm thay đổi nhận thức ngay từ sớm. Ngoài ra, chính phủ cũng hướng tới việc ứng dụng công nghệ hiện đại như dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích nguyên nhân và mức độ lãng phí thực phẩm, từ đó xây dựng các chính sách phù hợp và hiệu quả hơn.
Các doanh nghiệp đang làm gì
Doanh nghiệp cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc cải tiến chuỗi cung ứng và giảm thiểu lãng phí thực phẩm. Nhiều doanh nghiệp đang nỗ lực nâng cao độ chính xác trong dự đoán nhu cầu tiêu dùng, nhằm tránh tình trạng sản xuất và phân phối dư thừa. Không những thế, các doanh nghiệp còn chủ động quyên góp thực phẩm thừa cho các tổ chức từ thiện và khuyến khích tái sử dụng thực phẩm để giảm lượng thực phẩm bị lãng phí. Một số công ty đã phát triển các mô hình kinh doanh sáng tạo, chẳng hạn như dịch vụ đăng ký định kỳ (subscription-based services), nhằm tận dụng tối đa nguồn tài nguyên thực phẩm. Đồng thời, các doanh nghiệp cũng tích cực giáo dục người tiêu dùng thông qua việc cung cấp thông tin về cách bảo quản thực phẩm đúng cách, từ đó góp phần xây dựng hình ảnh thương hiệu bền vững và có trách nhiệm với xã hội.
Người tiêu dùng có thể làm gì
Người tiêu dùng, với vai trò là mắt xích cuối cùng trong chuỗi tiêu dùng thực phẩm, cũng cần có những hành động thiết thực để giảm thiểu lãng phí. Việc mua sắm và tiêu dùng hợp lý, chỉ mua lượng thực phẩm cần thiết và lên kế hoạch sử dụng rõ ràng, là bước đầu tiên quan trọng. Đồng thời, người tiêu dùng cần hiểu rõ hơn về ý nghĩa của hạn sử dụng (賞味期限) và hạn tiêu thụ (消費期限), tránh vứt bỏ những thực phẩm vẫn còn an toàn để sử dụng. Bên cạnh đó, nâng cao nhận thức về tác động tiêu cực của lãng phí thực phẩm đối với môi trường và xã hội sẽ thúc đẩy hành vi tiêu dùng bền vững, góp phần xây dựng một cộng đồng có trách nhiệm hơn.
Những cách giảm thiểu lãng phí thực phẩm có thể thực hiện từ hôm nay
Nếu bạn đang tự hỏi "Làm thế nào để giảm lãng phí thực phẩm một cách cụ thể?", hãy thử áp dụng 5 phương pháp dưới đây.
Sử dụng nguyên liệu một cách thông minh
Vỏ và lõi của rau củ chứa nhiều chất dinh dưỡng và có thể được chế biến thành món ăn ngon nếu biết cách. Hãy tận dụng chúng thay vì vứt đi. Ví dụ, bạn có thể chế biến khoai tây và cà rốt mà không cần gọt vỏ, hoặc làm dưa chua từ lá củ cải và vỏ dưa hấu. Thêm vào đó, lõi của bắp cải và súp lơ, dù có nhiều chất xơ và khá cứng, cũng có thể được nấu trong các món hầm hoặc súp để có kết cấu mềm mại.
Tạo phân compost (phân hữu cơ)
Việc biến rác thải thực phẩm trong gia đình thành phân compost sẽ giúp giảm bớt công việc vứt bỏ và giảm lượng chất thải. Một số chính quyền địa phương cung cấp trợ cấp cho việc mua máy xử lý rác thải thực phẩm bằng điện (từ 1/2 đến 1/3 giá trị của sản phẩm, với giới hạn tối đa từ 20,000 đến 30,000 yên). Bạn có thể tận dụng các chương trình này để mua máy với giá rẻ hơn.
👉 【Yahoo! Mua sắm] Mua máy xử lý rác Panasonic
👉 【Yahoo! Mua sắm] Shima Co., Ltd. Mua máy sấy giảm lãng phí thực phẩm gia đình
Mang thức ăn thừa về nhà
Khi đi ăn ngoài và không thể ăn hết, việc mang thức ăn thừa về nhà là một thói quen có thể giúp giảm lãng phí thực phẩm. Tuy nhiên, một số nhà hàng có thể cấm mang thức ăn thừa về vì lý do an toàn thực phẩm, vì vậy bạn không nên yêu cầu nếu điều đó không được phép. Một số nhà hàng cung cấp hộp đựng mang về miễn phí nếu bạn yêu cầu, trong khi một số chuỗi cửa hàng có chức năng “hộp mang về” trên menu kỹ thuật số, cho phép bạn mua thông qua máy tính bảng.
Mua sản phẩm giảm giá tại siêu thị và cửa hàng tiện lợi
Mua các sản phẩm có tem giảm giá như giảm 50 yên, giảm 100 yên, giảm 20%, hay giảm một nửa cũng giúp giảm lãng phí thực phẩm. Ngoài giờ đóng cửa, bạn cũng có thể nhắm vào các thời điểm như ngày mưa hay buổi sáng để tìm các món ăn trưa và đồ ăn sẵn giảm giá.
Mua các gói sản phẩm giúp giảm lãng phí thực phẩm
Mua các gói sản phẩm giảm lãng phí, bao gồm rau củ không đạt chuẩn, thực phẩm gần hết hạn sử dụng, hay thực phẩm chế biến sẵn có thể giúp bạn đóng góp vào việc giảm lãng phí thực phẩm. Tuy bạn cần ăn chúng càng sớm càng tốt, nhưng bạn có thể tiết kiệm chi phí thực phẩm và đồng thời đóng góp vào việc bảo vệ môi trường – một công đôi việc!
👉 【Yahoo! Mua sắm] Túi may mắn Mottainai Mua bộ 12 miếng
👉 【Yahoo! Mua sắm] Ăn và hỗ trợ Mua bộ giảm thất thoát thực phẩm
👉 【Yahoo! Mua sắm] Mua nhiều loại rau và trái cây không đạt tiêu chuẩn
Comments