ราคุโกะ: ศิลปะบันเทิงและการเล่าเรื่องแบบญี่ปุ่นดั้งเดิม

ราคุโกะ (落語 / Rakugo) เป็นหนึ่งในศิลปะดั้งเดิมของญี่ปุ่น ราคุโกะนั้นแตกต่างจากศิลปะดั้งเดิมอื่น ๆ ที่มีต้นกำเนิดมาจากญี่ปุ่น โดยสามารถแสดงได้โดยคนเพียงเดียว นอกจากนี้ยังไม่ต้องการอุปกรณ์ประกอบฉากใด ๆ ทำให้นักแสดงสามารถดำเนินเรื่องต่อได้โดยใช้เพียงการเคลื่อนไหวของร่างกายเท่านั้น ราคุโกะยังไม่มีเวทีหรือเครื่องแต่งกายพิเศษใด ๆ มีเพียงนักเล่าเรื่องที่สวมเสื้อผ้าเรียบง่ายและคอยเล่าเรื่อง ด้วยทักษะของผู้เล่าเรื่อง จินตนาการของผู้ฟังก็สามารถถูกนำพาไปยังสถานที่ที่ไม่เคยมีใครรู้จักมาก่อน เป็นรูปแบบศิลปะที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวมาก

มาดูประวัติของราคุโกะ ประเภท และที่ที่คุณสามารถไปลองเองได้กันดีกว่า

ประวัติความเป็นมา

ย้อนกลับไปในช่วงปลายยุคมุโรมาจิ (ค.ศ. 1333-1573) และช่วงเริ่มต้นของยุคอาสุจิ-โมโมยามะ (ประมาณปีค.ศ. 1558-1600) ว่ากันว่านี่เป็นจุดเริ่มต้นของรูปแบบศิลปะที่เรียกว่าราคุโกะซึ่งสามารถพบได้จากนักพูดที่ผู้ครองแคว้นในยุคสงครามเซ็งโกคุของญี่ปุ่นพูดคุยด้วย มีชื่อเรียกว่า "Otogishu" (おとぎしゅ) หรือ "นักเล่าเรื่อง"

มีบันทึกเกี่ยวกับพระญี่ปุ่นคนหนึ่งซึ่งพูดผิดพลาดอย่างตลกขบขันต่อหน้าโทโยโทมิ ฮิเดโยชิในระหว่างการพูดคุย ซึ่งก็ได้รับคำชมอย่างสูง ตั้งแต่สมัยเอโดะ (ค.ศ. 1603-1868) เป็นต้นมา การเล่าเรื่องราวเหล่านี้ที่มีเหตุการณ์ตลก ๆ ผสมเริ่มถูกนำมาแสดงขายให้กับผู้ที่ต้องการฟัง จากจุดนี้ ราคุโกะก็ได้เริ่มต้นการเดินทางไปทั่วญี่ปุ่นและได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อย ๆ ในหมู่ผู้คนทั่วไป

ประเภท

ในราคุโกะก็มี 2 ประเภทหลัก นั่นคือ "ราคุโกะแบบคลาสสิก" และ "ราคุโกะแบบใหม่" ราคุโกะแบบคลาสสิกหมายถึงการนำเรื่องราวที่ถูกแต่งขึ้นมาตั้งแต่ก่อนและจนถึงยุคไทโช (1912-1926) ในขณะที่ราคุโกะแบบใหม่หมายถึงเรื่องราวที่แต่งขึ้นหลังจากยุคไทโชเป็นต้นมา

เรื่องราวใด ๆ ที่มีประโยคเด็ดในตัวจะถูกกำหนดให้เป็นราคุโกะ ดังนั้นเราจะพูดถึงการจำแนกประเภทในเชิงลึกมากขึ้น มันอาจทำให้สับสนขึ้นเล็กน้อย แต่ในเรื่องมักจะมีบทบาทหลักทั้งหมดประมาณ 10 บทบาท เช่น ชาวบ้าน ซามูไร โยทาโร่ (คนหัวทึบ โดยทั่วไปแล้วจะเป็นตัวละครที่ทำผิดพลาดเดิม ๆ ซ้ำ ฯลฯ) นักเดินทาง ผู้เชี่ยวชาญ คนขี้เมา คุรุวะ (คนทำงานในย่านโคมแดง) และอื่น ๆ อีก โดยปกติฉากในเรื่องราวเหล่านี้คือเรื่องราวในชีวิตประจำวัน

โครงสร้างของเรื่องที่เป็นราคุโกะ

เรื่องราวราคุโกะส่วนใหญ่เป็นเรื่องในชีวิตประจำวันของคนทั่วไป มักเริ่มต้นด้วยเสียงหัวเราะเล็กน้อย และจบลงด้วยบทสรุปที่ยิ่งใหญ่และเสียงฮาที่ดังสนั่น โครงสร้างนี้เข้าใจง่ายและรู้จักกันในชื่อ "Kishōtenketsu"​ (起承転結 การแบ่งเรื่องเป็น 4 วรรค คือ เริ่ม-พลิก-ผัน-จบ) ในญี่ปุ่นถือเป็นเรื่องปกติที่เรื่องราวเหล่านี้จะใช้ชื่อจากคนญี่ปุ่นที่มีชื่อเสียงซึ่งทุกคนจะรู้จัก หากคุณไม่ชอบสปอยล์ อย่าอ่านต่อล่ะ!

"ซาลาเปาน่ากลัว" ของอาจารย์คัตสึระ บุนชิน

เหล่าเด็กชายในหมู่บ้านได้มารวมตัวกันพูดคุยเกี่ยวกับสิ่งที่คิดว่าน่ากลัว เช่น งู แมงมุม ค้างคาว และหนอนบุ้ง อย่างไรก็ตาม มีเด็กชายคนหนึ่งพูดว่า "ฉันคิดว่าซาลาเปาน่ากลัว" หลังจากได้ยินดังนั้น เด็กชายคนอื่น ๆ ในกลุ่มจึงตัดสินใจซื้อซาลาเปาทั้งหมดในหมู่บ้านและส่งให้เด็กชายคนนั้นเรื่อย ๆ คิดว่าเป็นเรื่องสนุกเมื่อจินตนาการว่าเด็กชายคนนั้นที่ได้รับซาลาเปาทั้งหมดจะกลัวขนาดไหน แต่ในความเป็นจริงแล้ว เด็กชายคนนั้นชอบซาลาเปามาก เขาเพียงโกหกและแค่อยากได้ซาลาเปาฟรี

"จูเก็ม" ของอาจารย์ทาเทคาว่า ดันชิ

เด็กคนหนึ่งเกิดในตระกูลของชายคนหนึ่งในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง ทุกคนในตระกูลต่างก็คิดว่าอยากให้เด็กชายมีชีวิตที่แข็งแรง มีความสุข และยืนยาว เหมือนครอบครัวอื่น ๆ พึงกระทำ จึงขอชื่อและคำที่เป็นมงคลจากพระญี่ปุ่น แล้วตัดสินใจตั้งชื่อให้เด็กโดยใช้ทุกคำ ทำให้เด็กคนนั้นมีชื่อดังนี้:

Jyugemu Jyugemu Goko no surikire Kaijarisuigyo no Suigyomatsu Uraimatsu Kunerutokoro ni Sumutokoro Yaburakoji no Burakoji Paipo Paipo Paipo no Shurigan Shurigan no Gurindai Gurindai no Ponpokopi no Ponpokona no Chokyumei no Chosuke

"โทกิโซบะ" ของโคซัง ยานางิยะ

เรื่องราวราคุโกะหลายเรื่องนั้นก็ดูเหมือนจะเกี่ยวข้องกับร้านโซบะซึ่งเคยเป็นอาหารจานด่วนที่มีชื่อเสียงมากในญี่ปุ่น ในร้านโซบะร้านหนึ่งที่มีเรื่องราวนี้เกิดขึ้น ระหว่างการชำระเงิน ลูกค้าจะถามว่า "กี่โมงแล้ว" เพื่อหลอกล่อทางร้านให้บอกว่าเวลาแทนจำนวนเงินที่ต้องจ่าย นี่คือสิ่งที่เรียกว่า "โทกิโซบะ" ซึ่งแปลคร่าว ๆ ว่า "โซบะเวลา" ทั้งการหลอกล่อร้านได้สำเร็จและล้มเหลวก็สามารถเห็นได้ในเรื่องราวเหล่านี้ แต่คุณก็จะต้องขำไม่ว่าอะไรจะได้ยินเรื่องราวแบบไหน อย่างไรก็ตาม สิ่งที่คุณควรให้ความสนใจมากที่สุดคือเสียงของนักเล่าที่กินโซบะนั้นสมจริงแค่ไหน! ไม่ใช่สิ่งที่นักเล่าเรื่องรุ่นเยาว์สามารถเลียนแบบได้อย่างง่ายดายเลย

โรงละครที่คุณสามารถชมราคุโกะได้

สถานที่ที่สามารถชมราคุโกะได้ชื่อว่า "โยเสะ" หรือ "สถานบันเทิง" ที่นี่คุณจะได้ชมไม่เพียงแค่ราคุโกะเท่านั้น แต่ยังมีรูปแบบอื่น ๆ ของการเล่าเรื่อง การแสดงตลกมันไซ (การแสดงตลกเป็นคู่) การแสดงดนตรี การแสดงมายากล กายกรรม และรูปแบบศิลปะญี่ปุ่นแบบดั้งเดิมอีกมากมาย คุณจะเห็นผู้ชายและผู้หญิงทุกวัยมารวมตัวกันที่นี่เสมอ และเมื่อศิลปินชื่อดังวางแผนที่จะแสดง ก็อาจมีบางครั้งที่อาจจะเต็มจนคุณไม่สามารถนั่งได้เลยด้วยซ้ำ!

อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับสถานบันเทิงเหล่านี้ได้ในบทความนี้: โยเสะคืออะไร?